Ortadoğu aşağı, Ortadoğu yukarı konuşup duruyoruz.
Neresi olduğundan ve adından çok eminiz…
Ekran çubuklularını izlerken içinizden soruyor musunuz; yüzyıllar boyu “dünyanın ortası” sayılmış bir bölge nasıl, neden Ortadoğu oluvermiş?
İcat edilmiş yani…
Bir bakış, bir kavrayış, bir tür gerçeklik üretimi…
***
Öyle çok eski de değil…
Terimin bilinen ilk kullanımı 1902 yılında National Review dergisindeki bir makalede karşımıza çıkıyor.
Makalenin yazarı, dönemin stratejistlerinden ve deniz tarihçisi Amiral Alfred Thayer Mahan…
Sömürgeci Batı böyledir; yeryüzünü yeniden paylaşma hedeflerine göre bölgeleri adlandırır; yeni bölgeler icat eder, eski bölgeleri iptal eder, değiştirir.
Mesela 1890’larda Avrupa kendi doğusuna nasıl bakıyordu, biliyor musunuz?
Yakındoğu ve Uzakdoğu diye…
Yakındoğu’ya Balkanlar da dâhildi;
Arnavutluk, Sırbistan, Bulgaristan falan ansiklopedilerde Yakındoğu’ya dâhildi…
Çünkü Osmanlı etki alanı “doğu”ydu onlar için…
Ama 1910’a bakınca ne görüyoruz?
Ortadoğu terimi icat edilmiş; yavaş yavaş yerleşiyor ve Balkanlar bu terimin işaret ettiği coğrafyadan çıkartılıyor.
Bak sen!
İki yıla kalmadan da Balkan Savaşları çıkıyor ve İngiliz entelektüellerinin sınıflandırması gerçek oluyor.
Masum rastlantılar mı bunlar?
Benden söylemesi…
Hiçbir adlandırma masum değildir; stratejiktir, hesaplı ve hesapçıdır.
***
Bazen ekranlarda, bazen yazılarda rastlıyorum…
Hatta İslam Ansiklopedisi’ndeki ilgili maddede bile var…
Şöyle bir cümle:
“Tarih boyunca Ortadoğu stratejik bir öneme sahip olmuştur.” Yok yahu öyle bir şey!
Çünkü “Tarih boyunca Ortadoğu” diye bir “şey” yok.
Bu coğrafyanın adı Ortadoğu falan değildi, bu bir…
Önemi de günümüzün “strateji” terimiyle anlaşılamaz, bu da iki…
Vahyin merkezi; medeniyet denilen oluşumun beşiği ve daha pek çok şeyin kaynağıydı orası…
Önemi ve değeri bundandı; hâlâ da öyledir.
***
Bunları niye yazıyorum?
Çok belli ki günümüzün emperyalizmi yeni paylaşım düzeni için ısınma turları atıyor…
Birçok coğrafya baştan tanımlanacak ve yeni terimler ortaya çıkacak…
Bu bakımdan bilgilerimizi tazelemek faydalıdır, yazdıklarım bir kenarda dursun.
***
NOT DEFTERİ
Susuyorum, susuyorum sonra birden yüreğimde bir şeyler kaynıyor, taşıyor. Taşlarla, ağaçlarla konuşacağım neredeyse… (M. GORKİ / Çocukluğum)
Kaynak = https://www.sabah.com.tr/yazarlar/babaoglu/2025/01/24/ortadogu
